ประวัติหนุมาน หรือ ลิงเผือก
ผู้ได้ชื่อว่าเป็นทหารเอกคู่ใจของพระราม
ต้นกำเนิดของหนุมาน
หนุมานมีตำนานกำเนิดต่างๆ กันได้แก่
– มารดาเป็นนางฟ้าชื่อว่าอัญจนา แต่ถูกสาปให้เป็น “วานรี” บิดาคือ พระพาย
– มารดาคือนางสวาหะ พระอิศวรมอบให้พระพายนำเทพอาวุธและกำลังในกายของตนทิ้งเข้าในปากนางสวาหะจนนางตั้งครรภ์ แต่กำหนดให้พระพายรับเป็นบิดา
หนุมานมีของวิเศษที่ติดตัวมาแต่กำเนิด คือ  กุณฑล  (ต่างหู) ขนเพชร  และเขี้ยวแก้วที่กลางเพดานปาก
ลักษณะและสีของหนุมาน
หนุมาน เป็นลิงเผือก มีกายสีขาวเป็นสีประจำกาย รูปงาม มีนิสัยเจ้าชู้ และ มีภรรยามาก เมื่อสำแดงฤทธิ์จะมี 4 หน้า 8 มือ นอกจากนี้ ยังมีลักษณะประจำกายอื่น ๆ อีก เช่น สวมกุณฑล มีขนเพชร มีเขี้ยวเป็นแก้ว และ หาวเป็นดาวเป็นเดือน ดังกลอนตอนที่หนุมานเกิดว่า
ลอยอยู่ตรงพักตร์ชนนี รัศมีโชติช่วงในเวหา
มีกุณฑลขนเพชรอลงการ์ เขี้ยวแก้วแววฟ้ามาลัย
หาวเป็นดาวเดือนระวีวร แปดกรสี่หน้าสูงใหญ่
สำแดงแผลงฤทธิ์เกรียงไกร แล้วลงมาไหว้พระมารดร
หนุมานยังได้ชื่อว่าเป็นอมตะ คือ ไม่มีวันตาย เนื่องจากเป็นบุตรของพระพาย (ลม) กับนางสวาหะ ด้วยเหตุนี้ เมื่อหนุมานมีอันตรายถึงตายแล้ว เพียงแค่มีลมพัดมา หนุมานก็จะฟื้นคืนชีพขึ้นมาใหม่ ด้วยอำนาจของพระพายผู้เป็นบิดา
หนุมานเจอกับพระรามได้อย่างไร
ระหว่างที่พระรามออกเดินทางตามหานางสีดา จนพลัดมาถึงป่ากัทลีวัน ซึ่งหนุมานใช้เป็นที่จำศีล เหล่าเทพารักษ์ร่ายมนตร์บันดาลให้พระรามเหนื่อยและหลับอยู่ที่นี่ เพี่อรอพบหนุมาน ฝ่ายหนุมานเมื่อออกจากการจำศีลก็ท่องเที่ยวไปในป่าจนมาพบพระรามนอนหนุนตักพระลักษณ์หลับด้วยความเหนื่อยอ่อน แลเห็นพระลักษณ์มีลักษณะรูปงามผิวกายสีเหลืองอ่อนดั่งทองทา ส่วนพระรามก็ผิวพรรณสีเขียวมรกตสดใส จึงแปลงกายเป็นลิงน้อยขึ้นไปขย่มใบไม้ร่วงหล่นมาใส่พระลักษณ์ พระลักษณ์เกรงว่าพระรามจะตื่นจึงไล่ลิงน้อยให้หนีไป ทว่าไม่ได้ผล ลิงน้อยโผนเข้าหาพระลักษณ์พร้อมแย่งธนูไป
พระลักษณ์จึงปลุกพระราม เมื่อพระรามตื่นขึ้นมาพบหน้าลิงน้อยก็เกิดความเอ็นดูเห็นกุณฑล (ต่างหู) ขนเพชรมีเขี้ยวแก้ว ไม่ใช่ลิงธรรมดาแต่พระลักษณ์กลับมองไม่เห็นอะไรเลย ลิงน้อยเมื่อได้ฟังดังนั้นก็รู้ว่าพระรามเป็นนารายณ์อวตารลงมาดั่งที่แม่คือ นางสวาหะเคยบอกไว้ หนุมานจึงคืนร่างแสดงตน พร้อมถวายธนูคืนแล้วถวายตัวรับใช้พระรามต่อไป
ทำไมถึงเป็นทหารเอกที่รู้ใจพระรามที่สุด
หนุมานมีความฉลาดรอบรู้ ค่อนข้างหัวดื้อ เช่น ตอนที่หักกิ่งไม้ ทำลายอุทยานของทศกัณฐ์ ตอนเผาเมืองลงกา เป็นต้น ซึ่งเป็นการทำนอกเหนือคำสั่ง เจ้าเล่ห์เพทุบาย มีกลอุบายมากมายซึ่งเอาไว้ใช้ในการศึก รักนายและพลีชีพเพื่อนาย
หนุมานผู้เป็นทหารเอกได้รับรางวัลจากพระราม 3 ครั้ง
1. ผ้าขาวม้า ได้ตอนที่หนุมานไปเผากรุงลงกา
2. ธำมรงค์ ได้จากตอนที่ไปช่วยพระรามหลังจากที่ถูกไมยราพจับไปขังไว้ที่เมืองบาดาล
รามเกียรติ์ ตอนศึกไมยราพ  ไมยราพเจ้าเมืองบาดาล มีกล้องยาวิเศษพร้อมมนต์สะกด เมื่อเป่ายา และร่ายมนต์ก็สามารถสะกดคนให้หลับหมดได้ ไมยราพได้รับบัญชาจากทศกัณฐ์ให้มาช่วยรบกับพระรามก่อนทำศึกกับพระราม ทั้งนี้พระรามก็ฝันว่าราหูมาบดบัง
พระอาทิตย์แล้วจับไปได้ พิเภกทำนายว่าพระรามจะถูกลักพาตัวไปแต่จะรอดกลับมาได้ เมื่อใดที่พระอาทิตย์ขึ้นพระรามจะพ้นเคราะห์ หนุมานจึงพยายามหาทางป้องกันโดยเนรมิตกายให้ใหญ่อมพลับพลาที่ประทับของพระรามเอาไว้ (ตามภาพด้านบน)
3. เมืองลพบุรีพร้อมสนม 5000 นาง ได้ในตอนที่เสร็จศึกลงกาแล้ว
เมื่อเสร็จศึกกรุงลงกาแล้ว พระรามได้สถาปนาให้เป็น “พระยาจักรกฤษณ์พิพรรธพงศา” และยกกรุงอยุธยาให้ครองกึ่งหนึ่ง แต่หนุมานได้ถวายคืนพระราม เพราะสำนึกว่าตนไม่สูงศักดิ์พอ พระรามจึงยกเมืองลพบุรีให้ครองแทน

ภรรยาและบุตรของหนุมาน

1. นางบุษมาลี เป็นภรรยาคนแรกของหนุมาน ได้พบกันเมื่อหนุมาน ชมพูพาน และองคต จะเดินทางไปกรุงลงกาเพื่อสืบข่าวนางสีดา ระหว่างทางไปเจอเมืองเมืองหนึ่งตั้งอยู่กลางป่า ไม่มีทหารอยู่เลย หนุมานแปลกใจจึงขอเข้าไปดู ก็ได้พบกับ “นางบุษมาลี” นางฟ้าที่พระอินทร์สาปให้มาอยู่ในเมืองนี้แต่เพียงผู้เดียว สาเหตุเพราะนางดันไปเป็นแม่สื่อแม่ชักให้แก่นางสนมของพระอินทร์กับท้าวตาวัน โดยนางบุษมาลีจะพ้นจากคำสาปได้ก็ต่อเมื่อทหารเอกของพระรามที่หาวเป็นดาวเป็นเดือนโยนนางกลับขึ้นไปบนท้องฟ้าส่งนางไปสู่สวรรค์ชั้นดาวดึงส์
เมื่อหนุมานได้เจอนางบุษมาลีก็นึกรัก มีใจปฏิพัทธ์ต่อนางทันที ดังนั้นเมื่อสอบถามจนรู้ความ ก่อนจะโยนนางกลับขึ้นสวรรค์ หนุมานก็ได้นางเป็นเมียเสียก่อน แต่ถึงจะรักนางบุษมาลี หนุมานก็ไม่ยอมให้เรื่องผู้หญิงทำให้เสียงาน และก็ไม่ลืมสัญญาที่จะส่งนางกลับขึ้นสวรรค์
รักแรกของหนุมานกับนางฟ้าก็เป็นรักที่แสนสั้น และไม่ได้มีลูกด้วยกัน
2. เบญกาย ธิดาของพิเภก ทศกัณฐ์ลักพาตัวนางสีดามาแล้วก็วางแผนที่จะให้พระรามเลิกตามนางสีดา จึงให้ “นางเบญกาย” หลานสาวแปลงกายเป็นนางสีดาตายลอยน้ำมา ทำให้พระรามที่ได้พบศพเสียใจมาก แต่หนุมานผู้มีปฏิภาณดีมาก สังเกตเห็นว่าศพนี้ไม่น่าจะใช่นางสีดาตัวจริง จึงให้พิสูจน์ด้วยการเผาร่างนั้น นางเบญกายทนร้อนไม่ไหวก็ปรากฏตัวจริงออกมา พระรามให้พิเภกผู้เป็นพ่อเป็นผู้พิพากษาลงโทษเอง พิเภกให้ประหารชีวิตเพื่อพิสูจน์ความจงรักภักดี แต่พระรามเห็นใจจึงยกโทษให้ และให้หนุมานพากลับไปส่งที่กรุงลงการะหว่างทางหนุมานก็ได้เกี้ยวพาราสีจนได้นางเบญกายเป็นเมียอีกคน มีบุตรกับหนุมานคือ อสุรผัด
3. สุพรรณมัจฉา เป็นนางเงือก ธิดาของทศกัณฐ์ ได้เป็นภรรยาขณะจองถนนข้ามกรุงลงกา มีบุตรคือ มัจฉานุ
4. นางวารินทร์ ได้ขณะตามล่าวิรุญจำบัง
5. นางมณโฑ ได้มาโดยการใช้เล่ห์กลขณะปลอมตัวเป็นทศกัณฐ์
6. นางสุวรรณกันยุมา ทศกัณฐ์ประทานให้ ขณะเสแสร้งแปรพักตร์ (นางเคยเป็นภรรยาอินทรชิต)